नेपाल प्रहरी प्रधान कार्यालय
राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यवस्थापन महाशाखा
परिचय:
बि.सं.१९५८ सालमा राणा प्रधानमन्त्री श्री ३ वीर शम्सेरको पालामा पहिलो पटक राजधानी भित्रिएको कारबाट नेपालमा यातायात सेवाको प्रारम्भ भएको पाइन्छ । काठमाण्डौमा बग्गी कुदाउन बनाएको बाटोमा यसरी भित्रिएका कारहरुबाट क्रमशः ट्राफिक प्रहरीको काम शुरु भएको थियो । शुरुमा राजाको सवारी साधनलाई १ नं., प्रधानमन्त्रीको सवारी साधनलाई २ नं., गरी मर्यादाक्रमको आधारमा सवारी साधनको दर्ता गरेको पाईन्छ ।
ट्राफिक नियन्त्रण तथा व्यवस्थापनमा सवारी साधनहरु वृद्धि हुँदै गए पश्चात तत्कालीन प्रधानमन्त्री श्री ३ चन्द्र शम्शेरले वि.सं. १९९५ देखि सवारी चालकले सवारी चालक अनुमति पत्र लिनु पर्ने अनिवार्य गराईएको थियो भने वि.सं. २००३ मा सवारी साधनमा अनिवार्य रुपले नम्वर राख्नु पर्ने व्यवस्था भएको थियो । त्यस्तै वि.सं. २००७ सालमा रामदलबाट छानिएका केही अधिकृत तथा जवानहरुलाई ट्राफिक नियन्त्रण तथा व्यवस्थापनको कार्य सुम्पिएको थियो । तत्पश्चात वि.सं. २००९ सालमा केही प्रहरी अधिकृत तथा जवानहरुलाई छानी एक जना लप्टन सहितको मातहतमा ५० जनाको समुहलाई ट्राफिक प्रहरी सम्बन्धी जिम्मेवारी प्रदान गरी टंगाल दरवारमा ट्राफिक प्रहरी कार्यालय स्थापिना गरिएको थियो ।
वि.सं. २०१० सालमा ट्राफिक पुलिस डिट्याचमेन्टको नाम परिवर्तन गरी ट्राफिक प्रहरी कार्यालय नामाकरण गरियो र लप्टनको सट्टा प्रहरी निरीक्षक कार्यालय प्रमुख र उसको मातहतमा जम्मा १०० जनाको दरवन्दी रहने गरी सिंहदरवार बग्गीखाना स्थापना गरिएको थियो । राजधानी सँगसँगै नेपाल भरको अन्य स्थानमा समेत सवारीको संख्यामा वृद्धि हुंदै गई रहेकोले अवस्थमा सवारी नियन्त्रण गरी सवारी दुर्घटना रोकथाम गर्ने अभिप्रायले सवारी चल्ने जिल्लाहरुमा ट्राफिक प्रहरीको आवश्यकता महशुस गरी वि.सं. २०१६ सालमा विरगंज, नेपालगञ्ज र विराटनगरमा ट्राफिक प्रहरीको दरबन्दी खडा गरिएको थियो । ट्राफिक सम्बन्धी निर्दिष्ट नियमको आवश्यकता महशुस हुन गई सर्वसाधारणको हित एवं सुविधाको लागि सवारी दुर्घटना नियन्त्रण, आवागमन, अपराध, कारवाही र सजाय समेतको व्यवस्था गरी सवारी ऐन र सवारी नियमावली २०२० समेतको व्यवस्था लागु गरि सवारी चालक अनुमति पत्र प्राप्त गर्नु पर्ने, सवारी दर्ता गर्नु पर्ने कानूनी प्रावधान, सवारी चलाउदा पालना गर्नु पर्ने नियमलाई समावेश गरिएको थियो । ट्राफिक व्यवस्थापनमा देखिएको चुनौतीलाई अझ बढी सरलीकरण एवं व्यवस्थित गर्न ट्राफिक प्रहरीहरुलाई समयानुकुल जनमुखी, प्रशिक्षित एवं दक्ष बनाउने उद्देश्य राखी ट्राफिक तालिमको शुरुवात भयो ।
ट्राफिक प्रहरीलाई सक्षम तथा व्यक्तित्वको दृष्टिकोणबाट समेत आकर्षक बनाउन जरुरी महसुस गरि वि.सं. २०२२ सालमा समारोह, उत्सव तथा विशिष्ट व्यक्तिहरुको आवागमनको अवसरमा ट्राफिक व्यवस्था गर्न खटिएका प्रहरी कर्मचारीको लागि सेतो र निलो सेरेमोनियल पोशाकको व्यवस्था समेत गरिएको थियो । सवारी नियन्त्रण पक्षलाई अझ वढी प्रभावकारी बनाउन वि.सं. २०२३ साल कार्तिक २७ गते देखि सडकको मुख्य-मुख्य चोकहरुमा विद्युत संकेतद्धारा स्वचालित रुपमा सवारी नियन्त्रण गर्ने व्यवस्थाको सुरुवात, राजदरवार, नागस्थान, नयाँ सडक, रामशाहपथ र वीर अस्पताल लगायतका स्थानहरुमा जेब्रा क्रसिङ्गको व्यवस्था समेत गरेको पाईन्छ । राजधानीको ट्राफिक व्यवस्थापनलाई आधुनिकीकरण र सुदृढिकरण गर्ने उद्देश्यका साथ वि.सं. २०२३ सालमा मोटरसाईकलको व्यवस्था, २०३४ सालमा घोडचढी प्रहरीको व्यवस्था समेत गरी ट्राफिक प्रहरीलाई समयानुकुल परिमार्जित एवं श्रोत साधनयुक्त बनाउन तथा छिटो छरितो संचार प्रवाहको लागि संचार उपकरणहरु समेत उपलव्ध गराउदैं ल्याईएको थियो ।
ट्राफिक प्रहरीको व्यक्तित्वलाई अझ वढी प्रभावकारी वि.सं. २०३९ साल पौष २७ गते देखि ट्राफिक पोशाकमा थप परिवर्तन गरी आकाशे निलो रङ्गको कमिज, निलो पाईन्ट, सेतो पि-क्याप, निलो टाई, सेतो पन्जा र एङ्गलेट ( प्रह/प्रज हरुको लागि) को व्यवस्था भएको देखिन्छ । देशभरको ट्राफिक सम्बन्धी सम्पूर्ण काम, कारवाही र ब्यवस्थापनको लागि प्र.प्र.का. कार्य विभागको प्रत्यक्ष मातहतमा काम काज गर्ने गरी २०४७ सालमा सवारी नियन्त्रण महाशाखाको स्थापना गरिएकोमा, सेवा बिशिष्टीकरणको अवधारणलाई निरन्तरता दिई ट्राफिक प्रहरी तथा इकाईहरुलाई अझै प्रभावकारी बनाउन तत्कालीन श्री ५ को सरकारले वि.स. २०५८ साल बैशाख १८ गते सवारी नियन्त्रण महाशाखालाई ट्राफिक निर्देशनालयमा स्तर बृद्धि गरी प्रहरी नायव महानिरीक्षकलाई ट्राफिक निर्देशक तोकी प्रहरी प्रधान कार्यालय अन्तर्गत "ट्राफिक निर्देशनालय" को स्थापना गरिएको थियो । मिति २०७८।११।०५ गतेको नेपाल सरकार (मन्त्रिपरिषद्) को निर्णयले नेपाल प्रहरी राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यवस्थापन महाशाखा नामाकरण भएको । जसको प्रत्यक्ष मातहतमा काठमाण्डौं उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालय र नेपाल प्रहरी राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यवस्थापन कार्यालयहरु रहेका छन् ।
राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापन महाशाखाको काम, कर्तब्य र अधिकार:
- नेपालभर रहेका राष्ट्रिय राजमार्ग, राजमार्ग तथा सम्पूर्ण सडक सञ्जालको विस्तृत अभिलेखीकरण,
- सांगठनिक स्तरमा आवश्यकता अनुसार देशभर एकरुपता कायम गर्न राष्ट्रिय राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापन सम्बन्धी प्रहरी परिचालन नीति, कार्यबिधि, निर्देशिका, मापदण्ड तर्जुमा,
- राष्ट्रिय राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापन कार्यलाई नेपालभर एकरुपता ल्याउन तथा नेपाल प्रहरीको प्रभाबकारी परिचालन गर्न नियमित रुपमा परिपत्र तथा निर्देशन,
- नेपालभर रहने राष्ट्रिय राजमार्ग तथा राजमार्ग सुरक्षामा खटिने नेपाल प्रहरीका ईकाईहरुको केन्द्रिय स्तरबाट नियमित रुपमा सुपरिवेक्षण तथा अनुगमन,
- नेपाल प्रहरी मातहत रहने राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापन इकाईहरुको लागि आवश्यक स्रोत साधनहरुको योजना तर्जुमा,
- देशभर रहने काठमाण्डौँ उपत्यका ट्राफिक प्रहरी महाशाखा र राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापन कार्यालयहरुले दैनिक रुपमा पठाउने सवारी दुर्घटना, घटनाहरु र परिचालन सम्बन्धी जाहेरीहरुको पाक्षिक रुपमा बिश्लेषण,
- देशभर रहेका राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापन कार्यालयहरुमा परिचालित प्रहरी कर्मचारीहरुको विस्तृत अभिलेख व्यबस्थापन,
- राष्ट्रिय राजमार्ग तथा राजमार्गहरुको प्रभाबकारी सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापनको लागि सरोकारवाला निकायहरुसँग समन्वय तथा सहकार्य गरी अल्पकालिन, मध्यकालिन तथा दीर्घकालिन योजनाहरु तर्जुमा,
- राष्ट्रिय राजमार्ग तथा राजमार्गहरुको प्रभाबकारी सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापनको लागि समय समयमा गोष्ठी, सेमिनारहरु आयोजना, आवश्यक राय सुझाबहरु संकलन,
- प्रत्येक प्रदेशको राष्ट्रिय राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्तापन कार्यलाई प्रभाबकारी तुल्याउन नेपाल प्रहरी प्रदेश कार्यालयहरुसँग निरन्तर समन्वय,
- काठमाण्डौँ उपत्यका ट्राफिक प्रहरी महाशाखा, राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापन कार्यालयको नियमित अनुगमन ,
- राष्ट्रिय राजमार्ग तथा राजमार्गहरुको सुरक्षा एवं ट्राफिक व्यबस्थापनको क्षेत्रमा निरन्तर सुधार गर्न तथा कार्यस्थलमा उत्पन्न द्विविधाहरुको व्यबस्थापन गर्न नेपाल प्रहरी प्रधान कार्यालय, प्रदेश समन्वय महाशाखा मार्फत प्रदेश प्रहरीसँग समन्वय र सहकार्य गर्ने र अन्तरक्रिया गोष्ठीहरु आयोजना,
- राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यबस्थापन सम्बन्धी कार्यालयहरुमा जनशक्तिहरुको व्यबस्थापन, सरुवा गर्न नेपाल प्रहरी प्रधान कार्यालय, मानबश्रोत एवं प्रशासन विभागसँग समन्वय,
- कानून बमोजिम तोकिएका अन्य कार्य ।